De Vergeten Wetenschappen verkozen tot de beste geschiedenisboeken 2011

De Vergeten Wetenschappen is door Athenaeum verkozen tot de beste geschiedenisboeken van 2011. Dit is bijzonder, vooral omdat mijn boek is verschenen in 2010. Wel zijn er twee volledig gereviseerde en uitgebreide edities in 2011 uitgekomen -- dus mogelijk klopt het toch nog.

De relatie tussen alfa-, beta- en gammawetenschappen

Op het fascinerende symposium ter ere van de verschijning van Ruud Abma's boek "Over de Grenzen van Disciplines", gaf ik een lezing met de titel "Gamma: Tussen Alfa en Beta?" Daarin heb ik laten zien dat niet alleen de betawetenschappen maar verrassend genoeg tevens de alfawetenschappen als model hebben gediend voor de formele aanpak binnen de psychologie, sociologie, economie, etc. Zo hebben methoden uit de taalkunde geleid tot grammatica's voor visuele, muzikale en linguistische waarneming. En methoden uit de stemmatische filologie zijn toegepast in ondermeer de antropologie (analyse en modellering van verwantschapsrelaties) en de sociologie (sociale netwerkanalyses). Deze fascinerende wisselwerking tussen alfa- en gammawetenschap is lange tijd onderbelicht gebleven. Historici en filosofen gingen er vanuit dat alleen de interpreterende, hermeneutische traditie vanuit de geesteswetenschappen de sociale wetenschappen is binnengedrongen. Mijn lezing toont aan dat er ook een andere, patroonzoekende traditie binnen de geesteswetenschappen bestaat die de sociale wetenschappen diepgaand heeft beinvloed.

De powerpoint-presentatie van mijn lezing vindt u hier.

Artikel in SPUI: "De Geesteswetenschappen als Luxeproduct?"

Lees mijn artikel in SPUI over hoe alfa's de wereld hebben veranderd. Ofwel, wat heeft de ontdekking van grammatica met de internetrevolutie te maken, wat heeft de filologie met de genetica van doen, en hoe vallen kabinetten door bronnenonderzoek? Klik hier voor het tijdschrift SPUI en blader door naar pagina 28. Of klik hier voor een link naar de afzonderlijke pagina's van het artikel.

Een fragment:

"Wie had vermoed dat de taalkunde, de letterkunde en de geschiedkunde technieken in huis hadden die konden worden ingezet in de informatietechnologie, de genetica en de rechtspraak? En er is veel meer: van toepassingen uit de musicologie tot de televisiewetenschappen. Als deze fascinerende kruisbestuiving tussen theorie en haar benutting ons iets leert, is het wel dat toepassingen van wetenschappelijk onderzoek onmogelijk van tevoren zijn te voorspellen, en dat zuivere wetenschap – alfa en bèta – ons keer op keer doet verrassen. Beleid is er bijna niet voor te maken, of het moet zijn dat de interessantste inzichten en boeiendste toepassingen plaatsvinden waar verschillende wetenschapsgebieden bij elkaar komen, waar de studie van cultuur en natuur elkaar raken. Inderdaad, waar de studie van talen en teksten ineens inzicht geeft in de eigenschappen van bits en genen – en vice versa. Alfawetenschappers die denken dat ze richting bèta gaan als ze empirische of formele methoden gebruiken, zitten ernaast. Ze gaan juist terug naar hun eigen wortels, naar de ‘studia humanitatis’ in de vijftiende en zestiende eeuw. Geesteswetenschappers: ken uw geschiedenis! Gebruik de grote wapenfeiten en onverwachte toepassingen ter ondersteuning van de humaniora – alsook van alle andere wetenschappen – en laat die uitgekauwde ideeën over bildungsideaal en luis in de pels eens achterwege."

Call for Papers "3rd International Conference on the History of the Humanities"

The third international conference on the history of the humanities, "The Making of the Humanities III", will take place at the Royal Netherlands Institute in Rome, from 1 till 3 November 2012.

Click here for the conference website and for the Call for Papers

De Vergeten Wetenschappen bij de "Highlights" van Het Nederlands Letterfonds

De Vergeten Wetenschappen is opgenomen bij de 10 "Highlights" van Het Nederlands Letterenfonds!

Lezing over De Vergeten Wetenschappen bij opening academisch jaar in Rome

Ter gelegenheid van de opening van het academisch jaar op 20 oktober in Rome, verzorg ik een openingslezing over De Vergeten Wetenschappen.

Voor details klik hier.

Pre-announcement: "The Making of the Humanities III", Rome, 2012

[Dutch follows English]
The next conference on the history of the humanities, "The Making of the Humanities III", will take place at the KNIR, the Royal Netherlands Institute in Rome, from 1 till 3 November 2012. A Call for Papers will follow soon.

The conference will consist of plenary sessions of submitted papers and several keynote papers by a.o. Lorraine Daston, John Joseph, Glenn Most and Jo Tollebeek. There will also be two broad panels on resp. Objectivity in the Humanities and on Methodologies in the Humanities.

We hope to welcome you next year in the Eternal City! For more information on the conference series "The Making of the Humanities", click here.

[Dutch]
De volgende conferentie over de geschiedenis van de humaniora, "The Making of the Humanities III", zal plaatsvinden op het KNIR, het Koninklijk Nederlands Instituut te Rome, van 1 tot en met 3 november 2012. Een Call for Papers volgt binnenkort.

De conferentie zal bestaan uit plenaire sessies met gesubmitte presentaties en verscheidene keynote presentaties door ondermeer Lorraine Daston, John Joseph, Glenn Most en Jo Tollebeek. Ook zullen er twee brede panels worden georganiseerd, resp. over Objectivity in the Humanities en over Methodologies in the Humanities.

Kortom, genoeg reden om deze data alvast in uw agenda van 2012 te schrijven, zodat we u volgend jaar welkom kunnen heten in de Eeuwige Stad! Voor verdere informatie over de conferentie-serie "The Making of the Humanities", klik hier.

De Vergeten Wetenschappen verkozen tot "leukste wetenschapsboek"!

De Vergeten Wetenschappen is door Kennislink verkozen tot leukste wetenschapsboek.

Ziehier het resultaat van de stemming onder Kennislinklezers.

Panini herdrukt!

Onlangs is de oudste grammatica ter wereld herdrukt, de Ashtadhyayi van de Indiase taalkundige Panini (ca. 500 v. Chr.). Ik heb het onmiddellijk gekocht. Panini is mijn absolute held. Hoewel ik dit nergens vermeld in De Vergeten Wetenschappen, wordt het tijd dat ik mijn kaarten op tafel leg.

Panini’s Ashtadhyayi is mogelijk het meest invloedrijke werk uit de geesteswetenschappen: het bevat de eerste zoektocht naar een volledig regelsysteem voor menselijke taal, in casu het Sanskriet. Panini’s onderliggende idee is dat met een eindig aantal regels een in principe oneindig aantal zinnen kan worden beschreven. Toen Panini’s werk (pas) in de 18e eeuw in Europa bekend werd, heeft het niet alleen de Europese taalkunde diepgaand beïnvloed (A. Schlegel, F. Bopp), maar tevens de zoektocht naar grammatica’s in andere geesteswetenschappen in gang gezet – van muziek (H. Schenker) en literatuur (V. Propp) tot film (C. Metz).

Hoewel maar weinig geesteswetenschappers zich tegenwoordig zullen beroepen op Panini -- op sommige taalkundigen na -- waart zijn geest dankzij Ferdinand de Saussure in alle disciplines rond. Nadat (de sanskritist) De Saussure in 1916 het paniniaanse idee van formalisering van taalfeiten op de agenda had gezet, werd het gedachtegoed van het structuralisme razendsnel verspreid. Panini’s begrippen als het foneem, het morfeem en structurele gelaagdheid werden in hernieuwde vorm gretig overgenomen door andere taalkundigen zoals Jacobson en Bloomfield. Vervolgens waaide de structuralistische aanpak over naar vrijwel alle andere humaniora en zelfs naar de sociale wetenschappen, van literatuurwetenschap tot filmwetenschap en van sociologie tot antropologie. Ook de soms felle reacties op het structuralisme, zoals het latere poststructuralisme en deconstructivisme, tonen Panini’s lange schaduw – om niet te spreken van Panini’s invloed op Noam Chomsky die hem zijn geestelijke vader noemt.

De paniniaanse notie van een complexe, gelaagde structuur van een verhaal, een muziekstuk, een kunstwerk, een theaterstuk of een film is niet meer weg te denken uit de humaniora. Een geestesuiting zoals een roman of een muziekstuk bestaat uit constituerende delen die in steeds kleinere samenhangende eenheden kunnen worden onderverdeeld tot men bij de basiseenheden aankomt zoals fonemen in taal, noten in muziek of scènes in film. Zelfs de geschiedenis zou volgens sommige (Annales-)historici in structuren zijn te vatten via conjuncturen tot de basale evenementen. Deze notie van structuren is ook door de poststructuralistische geesteswetenschappen overgenomen: ze worden alleen nog complexer. Een mooi voorbeeld hiervan is het rizomatische patroon van Deleuze en Guattari waarbij gelaagde structuren ook weer onderling kunnen zijn verbonden, zoals in een website, maar ook in een complex verhaal.

Kortom, het is Panini’s gedachtegoed dat ons geesteswetenschappers verbindt. Maar wie leest er nu voor zijn plezier een grammaticaboek? Panini mag weliswaar de basis heten voor de moderne geesteswetenschappen, maar hoe staat het met zijn leesbaarheid? Voor de formeel geïnteresseerde lezer is Panini het opperste genot. En men hoeft het Sanskriet niet eens machtig te zijn: de vertaling van Srisa Chandra Vasu is door de begeleidende commentaren zeer toegankelijk. Elke geesteswetenschapper zou er wel iets van zijn of haar gading in kunnen vinden. Zolang men er maar plezier in schept om kunst, taal, muziek, theater, film of nieuwe media te zien als een gelaagde structuur, en daarbij de structuur van taal als inspiratie te nemen.

Zelf vind ik het het leukst om de Ashtadhyayi op een willekeurige pagina open te slaan en bijvoorbeeld een uiteenzetting te krijgen over de “ellips”, ofwel het “weglaten”. De ellips komt niet alleen voor in taal maar ook in andere geestesuitingen zoals kunst, muziek, poëzie, theater en film. Kunnen de talige regels voor ellips iets zeggen over het ellips-verschijnsel in andere uitingen? Volgens sommige geestes- en cognitiewetenschappers, zoals Fred Lerdahl en Ray Jackendoff, lijken de onderliggende patronen van ellips in taal in alles op elisie in muziek. Hun inzichten zijn weliswaar controversieel maar uiterst fascinerend. Het toont opnieuw Panini’s niet aflatende actualiteit. De Ashtadhyayi blijft de meest inspirerende bron voor alle geesteswetenschappen!

Panini. The Ashtadhyayi - Translated into English by Srisa Chandra Vasu, Nabu Press, 2011. (herdruk van 1923)

De Vergeten Wetenschappen genomineerd voor het beste wetenschappelijk verantwoorde zomerboek 2011

Op Kennislink is De Vergeten Wetenschappen genomineerd voor het beste wetenschappelijk verantwoorde zomerboek van 2011.

Breng hier uw stem uit!

First review in English of "De Vergeten Wetenschappen" ("The Forgotten Sciences: A History of the Humanities")

While the English translation of De Vergeten Wetenschappen has not yet appeared, the book has already been reviewed in an international journal. Bart Karstens wrote an extensive and thorough review in Beitraege zur Geschichte der Sprachwissenschaft.

Here are the reviews that appeared during the last month:

Review by Bart Karstens in Beitraege zur Geschichte der Sprachwissenschaft
Bespreking door A.I.J. van den Berg op Boeklog
Bespreking door Hans Hermans in Dwars
Bespreking door Mathilde Jansen op Kennislink

Click here for an overview of all reviews

De Vergeten Wetenschappen bij "Theodor Holmans mooiste interviews"

Mijn interview met Theodor Holman en Max Pam is door de Humanistische Omroep geselecteerd tot "Theodor Holmans mooiste interviews", en is onlangs opnieuw uitgezonden.

Het volledige interview kunt u hier terugkijken.

Vier nieuwe recensies van De Vergeten Wetenschappen

De eerste bespreking van De Vergeten Wetenschappen in een filosofisch tijdschrift is een feit: Floris Solleveld schreef een buitengewoon interessante kritiek op De Vergeten Wetenschappen in het tijdschrift Krisis.

Ziehier de volledige oogst van de afgelopen maand:


Recensie door Floris Solleveld in Krisis, tijdschrift voor actuele filosofie
Recensie door Tjerk de Reus in Friesch Dagblad
Recensie door Claudia Aldenkamp in Geestdrift
Recensie door Maarten Keulemans in Natuur en Techniek

Klik hier voor een overzicht van alle recensies

Mijn publiekslezing op de Universiteitsdag van de UvA nu beschikbaar

Mijn publiekslezing van 28 mei jl. voelde als een hoogtepunt in mijn lezingenreeks over De Vergeten Wetenschappen: de opkomst was groot, mijn spraakwaterval nog groter, en de vragen allerinspirerendst. Omdat men beter kan stoppen op een hoogtepunt, was dit zo ongeveer mijn laatste lezing over DVW, ook al omdat ik in herhaling neig te vervallen (er komen nog een paar lezingen in september en oktober). Ik ga nu gezwind verder met het afronden van twee andere boeken: (1) The Unsupervised Mind, en (2) De Zoektocht naar Patronen.

Ik dank u allen voor uw prachtige vragen. Vanaf nu zal dit weblog zich voornamelijk richten op nieuwe publicaties, discussies en recensies.

Samenvatting Publiekslezing UvA: ZONDER GRAMMATICA GEEN INTERNET
Alfawetenschappen een luxe tijdverdrijf? Nee, zeker niet. Alfawetenschappelijke kennis heeft de wereld ingrijpend veranderd. Internetrevolutie en informatietechnologie waren er bijvoorbeeld niet geweest zonder de ontdekking van de formele grammatica. Hoe is dit beeld dan ontstaan? Komt het wellicht omdat veel alfa-ontdekkingen op het conto van de bètawetenschap staan geschreven? Tijd voor een herwaardering van deze ‘vergeten’ wetenschappen.

De powerpointpresentatie kunt u hier downloaden

Derde volledig herziene druk van De Vergeten Wetenschappen is verschenen!

De derde herziene druk is van de persen gerold. Naast een aantal druk- en spellingfouten, heb ik ook enkele substantiele veranderingen aangebracht. Opnieuw ben ik zeer erkentelijk voor de gedetailleerde kritieken van recensenten en de voortreffelijke suggesties van opmerkzame lezers. Ik bedank hen allen in mijn Voorwoord.

De geinteresseerde lezer kan hier een lijst met aanpassingen downloaden.

Blijf uw suggesties sturen!

Eerste recensie van De Vergeten Wetenschappen in een wetenschappelijk tijdschrift

De oogst van de afgelopen maand: drie nieuwe recensies, waaronder de eerste bespreking in een wetenschappelijk tijdschrift: Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis (TSEG). Eerdere recensies verschenen vooral in dagbladen, opinietijdschriften en op weblogs.

Bespreking door László Marácz in Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis
Bespreking door Victor Gijsbers
Bespreking door Marcel Hulspas in De Pers

Klik hier voor alle eerdere (mij bekende) recensies.

Mijn lezing op het Erasmiaans Gymnasium is nu beschikbaar

Mijn lezing op het Erasmiaans Gymnasium ("Alfa-ontdekkingen die de Wereld Hebben Veranderd") kan hier worden gedownload. Deze lezing vond plaats op uitnodiging van het Natuurkundig Genootschap.

Samenvatting: De alfawetenschappen worden vaak gezien als luxe tijdverdrijf. Een nauwkeurige analyse van hun geschiedenis laat echter zien dat alfawetenschappelijke kennis de wereld ingrijpend heeft veranderd. Zonder filologie en historische bronnenkritiek geen Verlichting, zonder de humanistische ontdekking van de wisselwerking tussen theorie en empirie geen Wetenschappelijke Revolutie, en zonder de ontdekking van formele grammatica geen informatietechnologie en internetrevolutie. In zijn lezing zal Rens Bod uiteenzetten waaruit "alfaontdekkingen" bestaan, en op welke wijze deze de bètawetenschappen hebben beïnvloed.

My lecture "The Discovery of Rule Systems in the Humanities" is now available

My lecture at the conference "Discovery in the social sciences" at Leuven University is now available, and can be downloaded here.

Abstract: The humanities are usually viewed as those disciplines that investigate the productions of the human mind, such as philology, art history, linguistics, poetics and musicology. While the humanities are increasingly grouped under the umbrella of “social sciences”, they have only been very recently investigated from a comparative, historical perspective. One of the main insights emerging from these investigations deals with the nature of patterns and laws in the (history of the) humanities, such as cyclical patterns in history, sound shift laws in linguistics, and harmonic laws in musicology. Yet these investigations also include studies of full-fledged theories of language, music, theatre, poetry and art that have been proposed the history of the humanities. It turns out that most of these theories can be described by (descriptive or prescriptive) systems of rules that supposedly underlie expressions of the human mind. In this paper, I will give a brief overview of the discovery of systems of rules in the humanities, and will compare them with theory discovery in the other (social) sciences.

Een alfaontdekking uit eigen keuken: universele eigenschap in muziek ontdekt

Zoals ik mij (bijna) verontschuldig in het voorwoord van De Vergeten Wetenschappen, richt ik mij in mijn dagelijkse onderzoek voornamelijk op de zoektocht naar patronen in het 'heden' in plaats van in het verleden. Als voorbeeld volgt een recent resultaat uit mijn groep: de ontdekking van een universele eigenschap in de vele honderden toonladders uit alle delen van de wereld. Ziehier de tekst van het persbericht:

"Onderzoekers van het Institute for Logic, Language and Computation (ILLC) van de UvA hebben een universele eigenschap van toonladders ontdekt. Tot nu toe werd aangenomen dat het enige wat toonladders wereldwijd met elkaar gemeen hebben het octaaf is. De vele honderden toonladders blijken echter nog een diepere overeenkomst te bezitten: als hun tonen twee- of driedimensioneel vergeleken worden in een soort assenstelsel, vormen zij zogeheten convexe en sterconvexe structuren. Convexe structuren zijn patronen zonder inhammen of gaten, zoals een cirkel, vierkant of ovaal. De onderzoeksresultaten zijn deze maand gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Journal of New Music Research.

Vrijwel alle muziek is gebaseerd op een onderliggende toonladder waaruit een muziekstuk is opgebouwd. In het westen is de majeurtoonladder (do-re-mi-fa-sol-la-ti-do) het bekendst. Toch zijn ook vele andere toonladders in gebruik, zoals de mineur- en de chromatische toonladder. Naast deze ‘traditionele’ toonladders bestaan er ook kunstmatige, door moderne componisten gecreëerde toonladders. Oppervlakkig gezien bestaat een toonladder uit een stijgende reeks tonen waarvan de begin- en eindtoon een octaaf verschillen, dat wil zeggen: de frequentie van de eindtoon is het dubbele van die van de begintoon (grondtoon).

Door toonladders in een assenstelsel (een zogeheten Euler-rooster) te plaatsen kunnen ze als meerdimensionale objecten worden bestudeerd. Dr. Aline Honingh en prof. dr. Rens Bod van het ILLC deden dit voor bijna 1.000 toonladders uit alle delen van de wereld: van Japan tot Indonesië en van China tot Griekenland. Tot hun verbazing bleken alle traditionele toonladders sterconvexe patronen op te leveren. Voor niet-traditionele, door moderne componisten geconstrueerde toonladders gold dit voor bijna 97%, terwijl hedendaagse componisten vaak menen onconventionele toonladders te ontwerpen. Dit percentage is erg hoog, omdat de kans dat een willekeurige reeks een sterconvex patroon oplevert heel klein is. Honingh en Bod proberen dit fenomeen te verklaren aan de hand van de notie van consonantie (het harmonisch samenklinken van tonen). Ze brengen hun onderzoeksresultaten in verband met taal- en visuele perceptie waar tevens convexe patronen zijn ontdekt, wat mogelijk duidt op een cognitieve universale."

Lees het verslag op Science Daily.
Lees hier het oorspronkelijke persbericht.
En klik hier voor het volledige artikel.

De oogst van de afgelopen maand: drie nieuwe recensies en een karikatuur

Ziehier de oogst van de afgelopen maand: 3 nieuwe recensies en een vleiende karikatuur door Gijs Sevenhuijsen ter gelegenheid van mijn optreden in het Historisch Café.

De recensie in de Leeswolf
De recensie in Kunst en Wetenschap
De recensie op Athenaeum.nl

Daarnaast een persbericht over een fascinerende maar verontrustende ontdekking op het terrein van taalverwerking, met een toegankelijke uitleg op kennislink.

De Jacht op het Meesterwerk: een voorbeeld van "Vergeten Kunstgeschiedenis"?

De volgende brief van mijn hand werd (in verkorte vorm) op vrijdag 18 februari geplaatst in NRC Handelsblad:

Volgens Gijsbert van der Wal (Boeken, 11-02-11) bevat "De jacht op het meesterwerk: ooggetuigen van twintig eeuwen kunstgeschiedenis" van René van Stipriaan “alles wat je in zo’n bloemlezing mag verwachten”. Deze kwalificatie lijkt me misplaatst: de 117 bijeengebrachte (overigens prachtige) ooggetuigenverslagen gaan vrijwel uitsluitend over westerse kunst die bovendien worden beschreven vanuit westerse ogen – met slechts één uitzondering: een ooggetuigeverslag uit Jeruzalem.

Waar zijn de vermaarde kunstenaarsbiografieën van Xie He, en waar de beschrijvingen van de beroemde Indiase Ajanta-fresco’s door Vatsyayana, of de aangrijpende ontdekking van Egyptische monumenten door Al-Baghdadi? Van Stipriaan stelt dat zijn werk “niet de pretentie heeft een overzicht van de kunstgeschiedenis te zijn”, maar hij slaat de plank mis wanneer hij daar aan toevoegt dat “vóór 1500 verslagen over het kunstleven erg schaars zijn”. Alleen al in China zijn uit die periode meer dan tweeduizend verslagen over het kunstleven overgeleverd waarvan er vele zijn vertaald -- niet bepaald schaars.

Geen enkel boek kan alle “ooggetuigen van twintig eeuwen kunstgeschiedenis” bevatten, maar voorbij gaan aan het feit dat er buiten het westen in sommige perioden een rijkere kunstbeschouwing bestond, is niet van deze tijd.

Imago geesteswetenschappen verbeterd?

Vier maanden na de publicatie van De Vergeten Wetenschappen lijkt er iets te zijn gebeurd met het imago van de alfawetenschappen. Er is een toenemende zelfverzekerdheid onder alfawetenschappers te bespeuren wanneer zij schrijven over de reikwijdte van hun eigen discipline. Maar ook onder betawetenschappers en opiniemakers wordt de grote invloed van alfainzichten erkend -- inzichten die tot voor kort op het conto van de betawetenschappen werden geschreven.

Zo wordt op deze ICT-vernieuwings-website nog eens uitgelegd dat inzichten uit de taalkunde cruciaal zijn geweest voor de ontwikkeling van hogere programmeertalen en de informatierevolutie. En op deze website wordt haarfijn uiteengezet waarom alfa's de toekomst hebben (maar laten we niet overdrijven...). En hier wordt nog eens uit de doeken gedaan dat de vroegmoderne humaniora de Wetenschappelijke Revolutie hebben ontketend.

Muziek Centrum Nederland maakt het helemaal bont en meent zelfs dat mijn boek heeft aangetoond dat de musicologie in het brandpunt der wetenschappen staat:
"'Muziek als brandpunt van de wetenschappen'. Zoals Rens Bod, hoogleraar cognitiewetenschappen, het beschrijft in zijn magnifieke, hoog geprezen en inmiddels in de collectie van het Muziek Informatie Centrum opgenomen geschiedenis van de humaniora: De vergeten wetenschappen. Het omslag wijst al de weg, met Holbeins De ambassadeurs (1533) en hun (muziek)instrumenten. Bod legt in zijn blog uit waarom hij juist voor dít schilderij koos (devergetenwetenschappen.blog.com). Immers: 'de oudste wet in de wetenschap is een muziekwet' (p. 56), die van Pythagoras en later Aristoxenus, maar ook van Bharata Muni en Liu An. Pas Guido Adler brengt in 1885 een onderscheid aan tussen de wetten (= systematische muziekwetenschap) en de historie (= historische muziekwetenschap, p. 372). In de conclusies wijst Bod op de keerzijde van deze ontwikkeling; de historisering wordt ook 'voor nationalistische of koloniale doeleinden ingezet' (p. 436)."

Kortom, het belang van de humaniora is zienderogen toegenomen...

Geesteswetenschappen in de schaduw van God?

Mijn commentaar op het boek van Harry van den Bouwhuijsen ("In de Schaduw van God"), dat ik heb uitgesproken op het Winter-Symposium van de Nederlandse Vereniging voor Wetenschapsfilosofie, kunt u hier downloaden als powerpointpresentatie.

Ik laat zien dat de centrale vraagstelling (tevens ondertitel) van het boek een aanname bevat die historisch onjuist is: "Waarom binnen een Christelijke cultuur de natuurwetenschap wel en de menswetenschap niet tot ontwikkeling kon komen".

"Cruciale alfaontdekkingen" hebben ook middelbaar onderwijs bereikt

Ook in het middelbaar onderwijs heeft het idee postgevat dat alfa-inzichten niet alleen ons denken maar tevens de technologie hebben beinvloed. In mijn Volkskrant-interview van 8 januari bekritiseerde ik de door minister van Bijsterveldt voorgestelde terugkeer naar twee gescheiden profielen in het middelbaar onderwijs (alfa en beta). Mijn visie is nu omarmd door Jan Lepeltak in zijn column in Vives, het vakblad voor (ict) vernieuwingen in het onderwijs. Met verve legt hij nog eens uit hoe inzichten uit de taalkunde de ontwikkeling van hogere programmeertalen hebben mogelijk gemaakt, en daarmee de informatierevolutie hebben ontketend. Het is een van de meest fascinerende alfaontdekkingen van de afgelopen eeuw.

Mijn lezing over de Invloed van de Arabische Wetenschap nu beschikbaar

Als men het over de invloed van de Arabische wetenschap heeft, dan beperkt de discussie zich meestal tot de natuurwetenschap en de geneeskunde. In mijn lezing aan de Studium Generale van de Universiteit Twente zet ik de Arabische geesteswetenschap in de schijnwerpers. Ik maak aannemelijk dat de uiterst nauwkeurige Arabische isnad-methode van bronreconstructie via 13-eeuwse scholastische geleerden de Italiaanse humanisten heeft bereikt. Zo is deze isnad-methode vrijwel identiek aan de 15e-eeuwse filologische bronreconstructie van Angelo Poliziano. Deze reconstructiemethode wordt overgenomen door humanisten uit Noord-Europa, waaronder Joseph Scaliger, hetgeen immense gevolgen zal hebben voor het Europese wereldbeeld.

Scaliger toont aan de hand van de filologische bronreconstructie aan dat er Egyptische farao's voor de Christelijke Schepping (rond 4000 v.Chr.) moeten hebben geleefd. Deze ontdekking leidt in de 17e eeuw tot een felle discussie over de betrouwbaarheid van de Bijbel als historische bron die tot een explosie komt bij radicale denkers als Isaac Vossius en vooral bij Spinoza. Deze laatste trekt de resultaten van de filologen tot de uiterste consequentie door, en eist het recht op van het vrije gebruik van de rede, zonder inmenging van theologen, en waarbij democratie als geprefereerde staatsvorm naar boven komt. Kortom, met weinig overdrijving kan men stellen dat de Arabische geesteswetenschap, in casu de Arabische filologie, de Europese Verlichting heeft veroorzaakt.

De powerpointpresentatie van mijn lezing kunt u hier downloaden.

[Bovenstaande afbeelding is een 15e-eeuws Europees portret van de Perzisch-Arabische geleerde Jabir ibn Hayyan ('Geber') aan wie maar liefst 3000 werken zijn toegeschreven. Ibn Hayyan schreef over zulke uiteenlopende onderwerpen als de kosmologie, muziekwetenschap, geneeskunde, biologie, alchemie, geometrie, logica en de taalkunde. Zijn werken zijn, samen met die van vele andere Arabische geleerden, in de belangrijkste Italiaanse bibliotheken te vinden en hebben de Renaissance diepgaand bepaald. Bovenstaand portret komt uit de Codici Ashburnhamiani 1166, en bevindt zich in de Biblioteca Medicea Laurenziana te Florence.]

Spinoza en De Vergeten Wetenschappen

Er is een geanimeerde discussie gaande over mijn interpretatie van Spinoza op deze interessante website die geheel is gewijd aan de zo veelzijdige filosoof en tekstgeleerde.

Mijn standpunten worden met zoveel verve verdedigd dat ik er niets aan heb toe te voegen -- slechts dank!

Nog geen genoeg van de geschiedenis van de geesteswetenschappen?

Lees dan ook "The Making of the Humanities" onder redactie van Rens Bod, Jaap Maat en Thijs Weststeijn (Amsterdam University Press). Dit boek biedt een goede aanvulling op De Vergeten Wetenschappen en bestaat uit diepgaande artikelen door internationale specialisten.

Het boek komt voort uit de gelijknamige conferentie uit 2008. De laatste conferentie "The Making of the Humanities II" vond plaats in 2010. De samenvattingen van de lezingen kunt u hier inzien.

9 februari: Discussieavond met Rens Bod in Historisch Cafe

Van 20 tot 22 uur vond een discussie plaats met o.m. Rens Bod in het Historisch Cafe aan de Prinsengracht 96 te Amsterdam. Allen Welkom!

Mijn lezing "Zachte Wetenschap, Harde Kennis" nu beschikbaar

Mijn lezing "Zachte Wetenschap, Harde Kennis: Alfaontdekkingen die de Wereld Hebben Veranderd" (Vrije Universiteit) kunt u hier downloaden.

De lezing maakte deel uit van het feestelijke startschot van Gryps die ernaar streeft kennis en kunde uit de alfawetenschappen toepasbaar te maken.

De Vergeten Wetenschappen tweemaal bij Beste Boeken 2010!

Zowel de Groene Amsterdammer als NRC Handelsblad verkozen De Vergeten Wetenschappen tot Beste Boeken van 2010.

Zie ook het persbericht van Prometheus.

19 januari: lezing over "De Wonderbaarlijke Synergie tussen Alfa en Beta" op de Studiemarathon

Op woensdag 19 januari gaf een twintigtal docenten in Amsterdam 24 uur non-stop college als protest tegen de 350 miljoen aangekondigde bezuinigingen op het hoger onderwijs.

Rens Bod gaf een college over "De Wonderbaarlijke Synergie tussen Alfa en Beta" waarbij hij inging op de fascinerende wisselwerking tussen de alfa- en betawetenschappen door de eeuwen heen, met nadruk op het heden.

Via deze site kunt u het college terugkijken!

Tweede *herziene* druk is nu verkrijgbaar!

De tweede herziene druk van De Vergeten Wetenschappen is verschenen en is (ondermeer) verkrijgbaar via de links op deze pagina. In deze druk is een klein aantal foutjes verbeterd dankzij opmerkzame lezers die ik met name noem in de herziene versie.

De liefhebber kan hier een Lijst met Aanpassingen downloaden. Mijn aanvankelijke oproep aan de lezer blijft onverminderd van kracht: stuur al uw suggesties naar rens.bod@gmail.com of plaats ze bij de reacties onder het discussie-gedeelte. Ik ben u zeer erkentelijk!

Interview in de Volkskrant (8 januari)

Lees hier het interview met Rens Bod in de Volkskrant over De Vergeten Wetenschappen en over het imago van de alfawetenschappen in het algemeen.

Vrijdag 7 januari: discussie met drie Betawetenschappers over De Vergeten Wetenschappen

Van 20-21 uur, op Hoe?Zo! (Radio 5) werd Rens Bod het vuur aan de schenen gelegd door drie Betawetenschappers: Sanne Deurloo, Hoofd Programma NEMO, Anouck Vrouwe, freelance wetenschapsjournalist, en Maarten Keulemans, hoofdredacteur Natuurwetenschap en Techniek.

Read the 40+ Reviews of A New History of the Humanities (updated till Sep 2018)

Dushu (with a summary in English)
American Historical Review
Times Literary Supplement
Scientific American
Renaissance Quarterly
Voegelinview
Isis
Modern Intellectual History
Il Sole 24 Ore
Weekendavisen
Domenica24
Seminary Studies
Postmedieval: a journal of medieval cultural studies
Roczniki Historii Socjologii
Beitraege zur Geschichte der Sprachwissenschaft
Minervaria
Trouw
NRC Handelsblad
De Volkskrant
Athenaeum
Reformatorisch Dagblad
Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis
De Groene Amsterdammer
Elsevier
De Leeswolf
Nexus
Kunst en Wetenschap
De Pers
Krisis, tijdschrift voor actuele filosofie
Geestdrift
Natuur en Techniek
Friesch Dagblad
Boeklog
Dwars
Kennislink (chosen as best 'science' book)
Tijdschrift voor Nederlandse Taal- & Letterkunde
Streven

Blog reviews:

Column van Ruud Abma
Recensies op bol.com
Recensie van Wouter Beek
Bespreking op Spinoza-weblog
Bespreking door Marc van Oosterdorp
Bespreking door Victor Gijsbers

De Vergeten Wetenschappen was chosen twice as de beste boeken van 2010!

See also:

De radio/tv-uitzending over het boek met Theodor Holman en Max Pam(HUMAN/OBA Live 29 oktober 2010).

De discussie bij Hoe?Zo! (Radio 5, 7 januari 2011).

Mijn Descartes-lezing nu beschikbaar, met handige schema's voor De Vergeten Wetenschappen

Wilt u steeds het overzicht behouden in De Vergeten Wetenschappen? Laat u dan inspireren door de schema's die ik heb gemaakt voor mijn lezing op het Descartes Centre. Deze schema's zijn integraal opgenomen in de uitgeschreven tekst van mijn lezing die u hier kunt downloaden.

De schema's bieden een vogelvlucht-overzicht van de belangrijkste onderzoekers en stromingen per discipline voor enkele perioden en regio's. Wellicht inspireren ze u tot het maken van soortgelijke schema's voor andere perioden of regio's!

Mijn lezing over de Chinese Geesteswetenschappen is nu beschikbaar

Terwijl de Chinese natuurwetenschappen al ruim een eeuw lang worden bestudeerd (denk aan Joseph Needhams standaardwerk), zijn de Chinese geesteswetenschappen schromelijk onderbelicht gebleven.

Voorafgaand aan een tweedaags symposium over denkpatronen in de Chinese cultuur, heb ik een keynote-lezing mogen geven, met de titel "Towards a World History of the Humanities: The Impact of China".

De volledige presentatie van de lezing (in Powerpoint) kan hier worden gedownload.

(Bovenstaand schilderwerk is de oudst mij bekende afbeelding van de filologische praktijk der tekstvergelijking, en stamt uit de Song-dynastie (11e eeuw). Fascinerend detail: de geleerden zijn zowel aan het spelen als aan het werken!)

Samenvatting: While the historiography of science stems from at least the 19th century, an historical overview of the humanities formed until very recently a conspicuous gap in intellectual history. In his 2010 book “De Vergeten Wetenschappen” (“The Forgotten Sciences”), Rens Bod shows how scholars from China, India, Arabic world, Africa and Europe analyzed their material (language, art, music, literature and the past) and what kind of patterns they found. In the current lecture he will focus on the development of the Chinese humanities, showing that the “analogical” method of argumentation in Chinese logic is hard to find in other humanistic practices, such as historiography (e.g. Sima Qian, Liu Zhiji), philology (Shu Xi, Gu Yanwu), art theory (Xie He, Zhu Jingxuan), music theory (Liu An, Cai Yuanding) and poetics (e.g. Liu Xie, Chen Kui, Hu Yinglin). In these disciplines there is first of all a quest for (descriptive or prescriptive) rule-based systems that closely resemble developments in other regions, such as India and Europe. At the same time there is also a quest for more fundamental principles that underlie these rule-based systems, which is found in all Chinese humanities, including logic and rhetoric. We will discuss what this general quest for principles and rules means for the old controversy on whether there exists a “Chinese humanistic practice”.

Wat doet Holbeins "Ambassadeurs" op de voorkant van "De Vergeten Wetenschappen"?

Mij is meermalen gevraagd waarom Hans Holbeins schilderij "De Ambassadeurs" op de voorkant van mijn boek staat. Ik had de volgende overwegingen:

(1) Veel van de afgebeelde voorwerpen op het schilderij verwijzen naar de artes liberales, ofwel de vrije kunsten: de grammatica, dialectica, retorica, geometrie, aritmetica, muziek en astronomie. In de tijd waarin het schilderij tot stand is gekomen (1533) vormden de humaniora en de studie der natuur een vrijwel onlosmakelijke eenheid. Gewoonlijk wordt het schilderij gezien als een verwijzing naar de Eeuw der Ontdekkingen (zie bv. de globe en de astronomische instrumenten). Een van de stellingen in mijn boek is dat zowel de humaniora als de zogeheten Nieuwe Wetenschappen hebben bijgedragen tot de grote ontdekkingen in de 16e en 17e eeuw (waarbij de humaniora niet alleen vooraf gingen aan de Nieuwe Wetenschappen, maar deze tevens hebben gevormd).

(2) De relatie tussen religie en wetenschap wordt op meerdere wijzen uitgedrukt in het schilderij: een wereldlijk en een religieus persoon staan naast elkaar en kijken ons aan. Maar tussen hen staat de wereld der wetenschap: van de studie der muziek, tekst en grammatica tot de astronomie, wiskunde en geografie. De gebroken luitsnaar (niet goed zichtbaar op de boekomslag maar wel op deze reproductie) wordt wel gezien als symbool van wanklank tussen wetenschap en religie. Uiteindelijk wint de secularisering van het wereldbeeld, maar dat was ten tijde van de productie van dit schilderij nog allerminst zeker.

(3) Het vreemde object op de voorgrond is een schedel die is afgebeeld in vervormd perspectief dat bekend staat als 'anamorfose'. Als je schuin tegen de zijkant van de afbeelding aankijkt, zie je de schedel in normale proporties. Deze afbeelding drukt een vanitas-symbool uit, maar in de context van mijn boek verwijst ze ook naar een van de belangrijkste ontdekkingen in de alfawetenschappen: het lineair perspectief zoals beschreven door Leon Battista Alberti (1435).

Het is niet zo dat ik met de keuze van deze afbeelding wil stellen dat de geesteswetenschappen zoals we deze nu kennen vooral zouden zijn ontstaan in de vroegmoderne tijd. Zeker, deze tijd is van zeer groot belang geweest, maar ik had net zo goed een 19e eeuwse, een klassieke of middeleeuwse afbeelding kunnen kiezen, of een afbeelding van de Indiase taalkundige Panini of van de Perzische polyhistor Al-Biruni. Uiteindelijk gaf de schoonheid van de afbeelding de doorslag.